Letalnica braci Gorišek (dawniej Velikanka, słoweń. olbrzymka) – mamucia skocznia narciarska, położona w dolinie Planica w Alpach Julijskich w Słowenii, otwarta w 1969 roku. Wzgórze zostało nazwane na cześć ich konstruktorów, braci Vlado i Janeza Gorišków. Wspólnie z Vikersundbakken jest największą skocznią narciarską na świecie pod względem umiejscowienia rozmiaru skoczni (HS).
W 2004 roku zmieniono nazwę mamuciej skoczni na Letalnica, co najprościej można przetłumaczyć na skocznia do lotów narciarskich (skocznia mamucia).
Położenie tej skoczni pozwala ze względu na warunki atmosferyczne na rozgrywanie zawodów w godzinach przedpołudniowych. Wówczas, przy słonecznej pogodzie, pojawia się wiatr wiejący ze wschodu o sile w granicach 2–3 m/s. Skocznia jest wyposażona w zasłony przeciwwietrzne z możliwością ich zamykania. Na tej skoczni ustanowiono 28 oficjalnych rekordów świata, a 14 upadkiem lub dotykiem.
W związku z nowymi przepisami Międzynarodowej Federacji Narciarskiej w sezonie 2017/2018 został zmieniony rozmiar skoczni z odległości 225 na 240 metrów[1][2].
Mistrzostwa Świata w Lotach Narciarskich w dniach 10-13 grudnia 2020 były pierwszymi zawodami na Letalnicy rozgrywanymi przy sztucznym oświetleniu.
Historia skoczni w Planicy sięga lat trzydziestych XX wieku. Wtedy to słoweński inżynier Stanko Bloudek postanowił zbudować skocznię narciarską, na której można by skakać dużo ponad 80 metrów. Pierwszy punkt konstrukcyjny Velikanki był położony na 85. metrze. Bloudek do końca życia planował i projektował nowe koncepcje przebudowy skoczni. Po śmierci inżyniera za modernizację skoczni wzięli się bracia Lado i Janez Gorišek. Aby można było rozbudowywać obiekt, konieczne było zbudowanie skoczni w innym miejscu. Nową Velikankę braci Gorisków wzniesiono więc niedaleko, na innym stoku góry. Od tamtej pory istniały dwie Velikanki – większa Gorisków i mniejsza Bloudka. Do 2004 roku obie nazywały się podobnie (Velikanka oraz Bloudkova velikanka). Bloudkova velikanka po przebudowie w 2012 roku posiada obecnie punkt K na 125 metrze i punkt HS na 139 metrze.
1969: Otwarcie skoczni[edytuj | edytuj kod]
6 marca 1969, już dwa dwa tygodnie przed oficjalnym otwarciem, krótko po godzinie 14, jugosłowiański skoczek narciarski Miro Oman miał zaszczyt jako pierwszy przetestować skocznię. Swój skok wylądował na 135 metrze[3][4].
1985: Rekordowa wizyta 150 000 osób w Planicy[edytuj | edytuj kod]
W 1984 roku z okazji 50-lecia Planicy komitet organizacyjny podjął decyzję o modernizacji skoczni. Latem i jesienią 1984 r. Przeprowadzono poważniejsze prace remontowe, a na budowie pod dowództwem braci Gorišek pomagali pracownicy armii jugosłowiańskiej, ochotnicy i różne organizacje robocze. Wykopano 1500 metrów sześciennych materiału i wprowadzono do strefy lądowania. Wydobyli również 300 metrów sześciennych materiału z najazdu. Starą drewnianą wieżę zastąpiono stalową, a stół startowy cofnięto o pięć metrów[5].
W 1985 roku w Planicy odbyły się ósme Mistrzostwa Świata w lotach narciarskich, z najwyższym w historii rekordem frekwencji na poziomie 150 000 osób i rekordem 80 000 osób w jednym wydarzeniu[6]. Podczas imprezy zostały ustanowione trzy rekordy świata: Mike Holland (186 metrów) i Matti Nykänen (187 i 191 metrów). Nykänen zdobył również mistrzostwo świata[7].
1987: Ostatni rekord świata w stylu równoległym[edytuj | edytuj kod]
13 marca 1987 roku, jak Andreas Felder na oficjalnym treningu dotknął ziemi na rekordowym dystansie 192 metrów[8][9]. Następnego dnia, podczas zawodów Pucharu Świata na Velikance, rekord świata 194 metrów w długości skoku ustanowił Polak – Piotr Fijas, runda została odwołana i powtórzona zaraz po tym skoku, w którym Felder skoczył 191 metrów[10][11][12]. Rezultat ten nie został pobity przez następne siedem lat. Jest to zarazem do dziś najdłuższy skok w historii tej dyscypliny oddany w stylu klasycznym[13] 15 marca 1987 roku, ostatniego dnia, Vegard Opaas skoczył 193 metrów, runda została odwołana zaraz po tym skoku[14].
1991: Najdłuższy skok w stylu równoległym w historii[edytuj | edytuj kod]
23 marca 1991, Niemiec André Kiesewetter skoczył 196 metrów, ale dotknął ziemi. Jest to najdłuższy skok w stylu równoległym w historii[15][16]. Następnego dnia, 24 marca 1991 roku, Niemiec Ralf Gebstedt skoczył 190 metrów i wygrał zawody[17][18]. Były to też wtedy ostatnie zawody w Planicy jako zawody w Jugosławii, ponieważ 25 czerwca 1991 roku Słowenia ogłosiła niepodległość.
1994: Przerwana 200-metrowa bariera[edytuj | edytuj kod]
Przed Mistrzostwami Świata w Lotach 1994 skocznia została przebudowana (podniesiono i cofnięto próg skoczni o 10 metrów). Przebudowa ta umożliwiła przekroczenie nieosiągalnej dotychczas bariery 200 metrów. 17 marca 1994 roku pierwszy ustany skok powyżej 200 metrów oddał Fin Toni Nieminen, lądując na 203 metrze (wcześniej Austriak Andreas Goldberger skoczył 202 metry, jednak upadł przy lądowaniu)[19][20].
Następnego dnia Christof Duffner podczas oficjalnego treningu osiągnął 207 metrów, jednak skoku nie ustał. Później tego samego dnia Espen Bredesen ustanowił trzeci rekord świata lądując na 209 metrze[21].
1997: Peterka spowodował manię skoków narciarskich w Słowenii[edytuj | edytuj kod]
W 1997 roku Słowenię ogarnęło wielkie poruszenie, ponieważ Primož Peterka walczył o pierwszą w historii tego kraju wygraną w klasyfikacji generalnej Pucharu Świata. W sumie 130 000 ludzi zebrało się w ciągu trzech dni, co stanowi drugi największy tłum w historii Planicy i ma najwyższe oceny telewizyjne w historii Słowenii; z czego ponad 70 000 było samych w decydującą sobotę, kiedy to dwa rekordy świata (210 i 212 metrów) zostały ustanowione odpowiednio przez Espena Bredesena i Lasse Ottesen. Peterka zdobył Kryształową Kulę za sezon 1996/97[22][23][24].
W 2000 roku w Planicy odbyły się pierwsze w historii zawody drużynowe w lotach narciarskich. Ustanowiono także dwa rekordy świata; Thomas Hörl ustanowił osiągnął 224,5 metra, a Andreas Goldberger 225 metrów[25][26].
2005: Super niedziela z czterema rekordami świata[edytuj | edytuj kod]
Dnia 20 marca 2005 rekord skoczni był bity czterokrotnie. Ostatecznie skokiem na odległość 239 metrów nowy rekord ustanowił Bjørn Einar Romøren. Jednak najdłuższy skok na tym obiekcie oddał Janne Ahonen, który tego samego dnia uzyskał 240 metrów, jednak upadł i próba ta nie została zaliczona jako skok rekordowy. Zawody te zostały uznane przez obserwatorów, a w szczególności przez media, za jedne z najbardziej emocjonujących zawodów w historii skoków narciarskich[27].
W 2009, przed Mistrzostwami Świata w Lotach 2010, profil zeskoku został zmodernizowany[28].
Do przebudowy skoczni Vikersundbakken w 2011 Letalnica była największą skocznią narciarską i jednocześnie jedyną skocznią na świecie umożliwiającą oddawanie skoków na odległości przekraczające 230 metrów.
W sezonie 2013/14 po raz pierwszy od 16 lat nie został zorganizowany konkurs na tej skoczni, zawody zostały przeniesione na Bloudkovą velikankę, gdzie po raz ostatni zawody PŚ odbywały się w sezonie 1997/98.
Przebudowa (2013/2015) / Planica Nordic Center[edytuj | edytuj kod]
W lecie 2013 roku rozpoczęła się kolejna przebudowa Letalnicy w ramach powstającego kompleksu sportowego Planica Nordic Center (kompleks otwarto w grudniu 2015 roku). Przebudowa tej skoczni objęła budowę nowej wieży najazdowej (próg jest umiejscowiony 5 metrów wyżej i cofnięty o ok. 10 metrów), zmianę profilu zeskoku oraz budowę nowej wieży dla kamer. Przebudowę zakończono w lutym 2015 roku, a w jej wyniku możliwe są skoki 250-metrowe[29]. Po przebudowie punkt konstrukcyjny wynosi 200 metrów, a rozmiar skoczni – 240 metrów.
Pierwsze zawody na przebudowanej Letalnicy odbyły się w dniach 20–22 marca 2015 roku. 20 marca 2015 nowy rekord skoczni ustanowił Peter Prevc, uzyskując 248,5 m.
25 marca 2017 Stefan Kraft ustanowił rekord skoczni, skacząc na odległość 251 m. W następnym skoku Kamil Stoch poprawił ten rekord o pół metra, jednocześnie ustanawiając nieoficjalny rekord Polski w długości lotu.
Od 24 marca 2019 nowym rekordzistą skoczni jest Ryōyū Kobayashi, który uzyskał 252 m.
